ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΒΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΡΓΑ ΤΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΑΙΜΑΤΟΣ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ: είναι δυνατόν δυο άτομα ομάδας αίματος Ο να αποκτήσουν παιδί με ομάδα αίματος Β;

Μαρία Γιαννακάκη   
Ειδικευόμενη Ιατρός Βιοπαθολόγος
Μικροβιολογικό Εργαστήριο & Εθνικό Κέντρο Αναφοράς Μυκοβακτηριδίων ΓΝΝΘΑ "Η ΣΩΤΗΡΙΑ"

Το ΑΒΟ είναι ένα σύμπλεγμα υδρογονανθράκων που συνδέονται στην επιφάνεια των ερυθρών ή άλλων κυττάρων, όπως κύτταρα λεμφικού ιστού, αιμοπετάλια, κύτταρα διάφορων ιστών, κύτταρα μυελού των οστών και συμπαγών οργάνων.

Υπάρχουν 4 βασικοί τύποι:

τύπος Α, αντιγόνο επιφανείας Α, anti-B αντισώματα

τύπος Β, αντιγόνο επιφανείας Β, anti-A αντισώματα

τύπος ΑΒ, αντιγόνο επιφανείας Α και Β, ούτε anti-A ούτε anti-B αντισώματα

τύπος Ο, ούτε Α ούτε Β αντιγόνο επιφανείας, anti-A και anti-B αντισώματα.

Τα αλληλόμορφα των ομάδων αίματος ΑΒΟ είναι τρία:  Α  Β  Ο

Ο γόνος Α είναι επικρατής

Ο γόνος Β είναι επικρατής

Ο γόνος Ο είναι υπολειπόμενος

Τα Α και Β αντιγόνα επιφανείας ακολουθούν την κληρονομικότητα των Μεντελικών κανόνων. Δεν είναι πλήρως σχηματισμένα κατά τη γέννηση που σημαίνει ότι πάνω στα ερυθρά υπάρχουν πολύ λιγότερα αντιγόνα σε σχέση με τους ενήλικες.

Τα ΑΒΟ αντισώματα είναι γενικά IgM

Για τις ομάδες Α και Β το επικρατών αντίσωμα είναι IgM

Για την ομάδα Ο το επικρατών αντίσωμα είναι IgG ( και σε μικρό ποσοστό IgM )

Τα ΑΒΟ αντισώματα αντιδρούν σε θερμοκρασία δωματίου (22-24⁰C) ή και σε χαμηλότερη στο εργαστήριο. Ενεργοποιούν το συμπλήρωμα στους 37⁰C. Μπορεί να οδηγήσουν σε ΟΞΕΙΑ ΑΙΜΟΛΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ. Γενικά εμφανίζονται στους πρώτους 4-6 μήνες της ζωής και ανέρχονται σε επίπεδα ενηλίκων στα 5-10 έτη της ζωής. Διατηρούνται σε αυτά τα επίπεδα κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής και αρχίζουν να ελαττώνονται από την ηλικία των 65 και άνω.

Πιθανοί γονότυποι: 

ΑΑ, ΑΟ για τον φαινότυπο Α

ΒΒ, ΒΟ για τον φαινότυπο Β

ΑΒ για τον φαινότυπο ΑΒ

ΟΟ για τον φαινότυπο Ο

ΕΡΩΤΗΜΑ: είναι δυνατόν δυο άτομα ομάδας αίματος Ο να αποκτήσουν παιδί με ομάδα αίματος Β;

Τα ΑΒΗ αντιγόνα δεν είναι ένα προϊόν γονιδίων αλλά παράγωγο μιας ενζυματικής διαδικασίας της γλυκοσυλτρανσφεράσης

Το Α ενζυμο προσθέτει Ν-acetylgalaktosamine, το ανοσοκυρίαρχο σάκχαρο της ομάδας Α.

Το Β ενζυμο προσθέτει galactose, το ανοσοκυρίαρχο σάκχαρο της ομάδας Β.

Η-αντιγόνο

Η περιεκτικότητα του αντιγόνου Η διαβαθμίζεται ανάλογα με την ομάδα:

Ο>Α2>Β>Α2Β>Α1>Α1Β

Το Η γονίδιο κωδικοποιεί μια ΤΡΑΝΣΦΕΡΑΣΗ που οδηγεί στην παραγωγή του Η αντιγόνου, με την προσθήκη φουκοζης στο τελικό άκρο της ΠΡΟΔΡΟΜΗΣ ΟΥΣΙΑΣ. Η ομάδα Ο περιέχει μόνο Η αντιγόνο.

Είναι γενετικά ανεξάρτητο από το ΑΒΟ αποτελεί όμως την ΠΡΟΔΡΟΜΗ ΟΥΣΙΑ για τα Α και Β αντιγόνα. Το Η γονίδιο και το αλληλόμορφο του h κληρονομείται ανεξάρτητα από τα αλληλόμορφα γονίδια ΑΒΟ. Από τη στιγμή που προστίθεται φουκόζη τότε τα προϊόντα των Α και Β γονιδίων μπορούν να προσθέσουν τα σάκχαρα των Α και Β ομάδων.

Άρα μιλάμε για ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΑΒΟ(Η) ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ (τα αντιγόνα Α. Β, Η δεν είναι άμεσα προϊόντα των γονιδίων)

Ελέγχεται από ΤΡΙΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ ΓΟΝΙΔΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ: ΑΒΟ, Ηh και Sese που όμως αλληλοσυνδέονται με ενζυματικές αντιδράσεις.

Το γονίδιο Η (=FUT1) οδηγεί στην παραγωγή της Η-τρανσφερασης στα ερυθρά και

Το γονίδιο Se(=FUT2) οδηγεί στην παραγωγή της Η-τρανσφερασης στις εκκρίσεις.

Το υπολειπόμενο γονίδιο h είναι μη λειτουργικό. Τα άτομα που κληρονομούν τα γονίδια HH ή Hh παράγουν φυσιολογικά επίπεδα Η τρανσφερασης. Ενώ όταν τα άτομα κληρονομούν και από τους δυο γονείς το υπολειπόμενο γονίδιο h (ειναι δηλαδή ταυτόχρονα και hh) τότε αυτό οδηγεί στο να:

μην παράγουν το ενζυμο Η τρανσφεραση και να απουσιάζει το Η αντιγόνο από τα ερυθρά. Τα άτομα αυτά μπορεί να είναι γονοτυπικός ΑΑ, ΑΟ, ΒΒ, ΒΟ, ή ΑΒ δηλαδή να έχουν κληρονομήσει το Α ή Β γονίδιο το οποίο κωδικοποιεί φυσιολογικά τις κατάλληλες τρανσφερασες για να προστεθούν τα ανοσοκυρίαρχα σάκχαρα. Αλλά χωρίς το άκρο της φουκοζης στην ΠΡΟΔΡΟΜΗ ΟΥΣΙΑ (δηλαδή την ταυτόχρονη ύπαρξη hh) οι τρανσφερασες των Α και Β γονιδίων είναι ανενεργείς. Αρα όλοι οι παραπάνω γονότυποι τυποποιούνται λανθασμένα ως φαινότυποι Ο.

Ο φαινότυπος Βομβάη :

Ο φαινότυπος Βομβάη οφείλεται στο ότι τα άτομα δεν κληρονομούν το πολύ συχνό γονίδιο Η. Έτσι δεν παράγουν το ενζυμο ΤΡΑΝΣΦΕΡΑΣΗ. Στα κύτταρα των ατόμων αυτών απουσιάζει το Η αντιγόνο. Στην πρόδρομη ουσία δεν μπορούν να προστεθούν μόρια φουκόζης και έτσι παραμένει αφόρτιστη. Τα άτομα αυτά μπορεί να έχουν κληρονομήσει το Α ή Β γονίδιο το οποίο κωδικοποιεί φυσιολογικά τις κατάλληλες τρανσφεράσες. ΑΛΛΑ ΧΩΡΙΣ ΤΟ ΑΚΡΟ ΤΗΣ ΦΟΥΚΟΖΗΣ ΟΙ ΤΡΑΝΣΦΕΡΑΣΕΣ ΑΥΤΕΣ ΕΙΝΑΙ ΑΝΕΝΕΡΓΕΙΣ. Ο φαινότυπος αυτός εμφανίζεται όταν τα άτομα κληρονομούν και από τους δυο γονείς το υπολειπόμενο  h γονίδιο. Το hh καλύπτει την έκφραση του ΑΒΟ           

Το Se γονίδιο καθορίζει τα εκκριτικά άτομα (80%) ενώ οι ομόζυγοι για το se αλληλιο αποτελούν τα μη εκκριτικά άτομα (20%).

ΕΚΚΡΙΣΕΙΣ: πλάσμα, σίελος, αρθρικό υγρό, κλπ

Οι ουσίες Α,Β, Η είναι και ΔΙΑΛΥΤΑ ΑΝΤΙΓΟΝΑ και βρίσκονται στις εκκρίσεις. Αυτή η λειτουργία ελέγχεται από τα γονίδια Η και SE.

Το γονίδιο SE ευθύνεται για την παρουσία του αντιγόνου Η στις εκκρίσεις άρα και των διαλυτών αντιγόνων Α ή Β.

Το se αλληλιο είναι μη λειτουργικό. Άρα τα άτομα με sese γονότυπο είναι μη εκκριτικά δηλαδή δεν έχουν ούτε Η διαλυτό ούτε διαλυτό Α ή Β ακόμη και αν υπάρχουν τα γονίδια Α ή Β.

Έχουν ταυτοποιηθεί και άλλες παραλλαγές του Η και SE  γονιδίων που κωδικοποιούν αδρανείς ή με μειωμένη ενζυματικη δραστικότητα Η τρανσφερασες.

ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΩΝ Η-ΑΝΤΙΓΟΝΟΥ ΛΟΓΩ ΜΕΤΑΛΛΑΞΗΣ ΣΤΟ Η ΓΟΝΙΔΙΟ(FUT1)

Προκύπτουν δυο βασικές κατηγορίες:

Ο Βομβάη φαινότυπος ( με γονότυπο hh/sese)

μη εκκριτικός

Ο Παραβομβάη φαινότυπος ( με γονότυπο hh/SESΕ ή hh/SEse)

εκκριτικός

Είναι και οι δυο τύποι με ανεπάρκεια Η αντιγόνου στα ερυθρά

ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΩΝ Η ΑΝΤΙΓΟΝΟΥ ΛΟΓΩ ΜΕΤΑΛΛΑΞΗΣ ΣTΟ Η ΓΟΝΙΔΙΟ( FUT1) KAI ΣΤΟ SE ΓΟΝΙΔΙΟ(FUT2)

O φαινότυπος Βομβάη: μια μετάλλαξη στο FUT1 και ολική έλλειψη FUT2(hh/sese)

μη εκκριτικός

O φαινότυπος REUNION: δυο μεταλλάξεις στο FUT1 και μετάλλαξη στο FUT2(hh/sese)

μη εκκριτικός

Είναι και οι δυο τύποι με ανεπάρκεια αντιγόνου Η και στα ερυθρά και στις εκκρίσεις.

Όλοι οι τύποι μεταλλάξεων στο Η=FUT1 και στο SE=FUT2 έχουν σαν αποτέλεσμα εμφάνιση υπολειπόμενων γονιδίων h και se (που όταν είναι τα άτομα ομοζυγωτες οδηγούν σε ελαττωμένη έκφραση του Η αντιγόνου στα ερυθρά και στις εκκρίσεις και κατά συνέπεια και των αντιγόνων Α και Β).

ΑΒΗ ΟΜΑΔΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ

Οι υποομάδες Α είναι συχνότερες από τις υποομάδες Β

Α1 ΚΑΙ Α2 ΦΑΙΝΟΤΥΠΟΙ.

Οι υποομάδες Α1 και Α2 είναι φαινότυποι που διαφέρουν ως προς το ποσό του Α αντιγόνου πάνω στα ερυθρά. Η Α1 υποομάδα έχει περισσότερο Α και λιγότερο Η αντιγόνο, ενώ η Α2 έχει λιγότερο Α και περισσότερο Η αντιγόνο. Μάλιστα κάποια γονίδια ( κατά συνέπεια κάποιοι φαινότυποι) των Α υποομάδων παράγουν ακόμα πιο ασθενή Α αντιγόνα.

80% της ομάδας Α είναι φαινοτύπου Α1 δηλαδή γονοτύπου Α1Α1, Α1Ο

20% της ομάδας Α είναι φαινότυποι Α2 δηλαδή γονότυποι Α2Α2, Α2Ο (σπάνια ανευρίσκεται σε Ασιάτες)

Οι διαφορές τους είναι ποιοτικές και ποσοτικές. Το αντιγόνο Α1 υπερέχει του Α2 σε ποσοτητα.

Τα άτομα της ομάδας Α1 έχουν πιο δραστική τρανσφεράση κατά συνέπεια έχουν περισσότερο αντιγόνο Α (τα ερυθρά τους περιέχουν μείγμα από πολύ Α και Α1) στα ερυθρά ενώ τα άτομα ομάδας Α2 έχουν περισσότερο Η αντιγόνο ( τα ερυθρά τους περιέχουν μείγμα από λίγο Α και ελάχιστο Α2)

Και ο φαινότυπος Α1 και ο φαινότυπος Α2 αντιδρούν ισχυρά με αντιορο αντι-Α

Ο αντιορός αντι-Α αντιδρά με Α1 και Α2 ερυθρά

Ο αντιορός αντι-Α1 αντιδρά μόνο με Α1 ερυθρά.

ΟΜΩΣ φαινότυποι Α2 και Α2Β μπορούν να παράγουν ΑΝΤΙ-Α1 ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ γιατί έχουν σχεδόν εξολοκλήρου Η αντιγόνο και ελάχιστα Α2 αντιγόνα και Α αντιγονα. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει ασυμβατότητα μετάγγισης με άτομα ομάδας αίματος Α1. Ενώ οι φαινότυποι Α1 και Α1Β παράγουν σχεδόν μόνο ΑΝΤΙ-Η ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ γιατί έχουν μεγαλύτερη μετατροπή του Η αντιγόνου σε Α1 κυρίως αλλά και πολύ Α αντιγόνο. Τα ΑΝΤΙ-Α2 ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ δεν υπάρχουν ή πιθανών να είναι απειροελάχιστα και δεν ανιχνεύονται, ίσως λόγο του ότι τα Α2 αντιγόνα είναι ελάχιστα.

Στον φαινότυπο Βομβάη: (το hh καλύπτει την έκφραση του ΑΒΟ)

Τα άτομα έχουν υψηλό ποσοστό αντι-Α, αντι Α1, αντι-Β, αντι-Η και αντι-ΑΒ αντισώματα και από τα ερυθρά τους απουσιάζουν όλα τα αντιγόνα κατά συνέπεια δεν συγκολλώντας με τους αντι-Α1, αντι-Α, αντι-Β, αντι ΑΒ και αντι-Η αντιορούς.

Θα πρέπει να μεταγγίζονται από άτομα του ίδιου γονοτύπου.

Αντι-Η αντίσωμα:

Αντι-Η αντίσωμα μπορεί να παράγουν σε μικρό ποσοστό τα άτομα ομάδας Α1, Α1Β και Β το οποία έχουν μόνο υπολείμματα ουσίας Η.

Τα αντισώματα αυτά μπορεί να συγκολλήσουν ερυθρά ομάδας Ο και Α2 τα οποία είναι πλούσια σε αντιγόνο Η

Είναι ισχυρό σε άτομα τύπου Βομβάης

ΑΡΑ ΕΧΟΥΜΕ ΤΑ ΕΞΗΣ:

γονότυπος: Α1Α1, Α10

φαινότυπος: Α1

αντιγόνα στα ερυθρά: Α1 αρκετα Α και αμελητέα ποσότητα Η

αντισώματα στο πλάσμα: αντι-Β και αντι-Η

γονότυπος :Α2Α2, Α2Ο

φαινότυπος: Α2

αντιγόνα στα ερυθρά: λίγα Α2, πολυ λιγα Α και μεγάλη ποσότητα Η

αντισώματα στο πλάσμα: αντι-Β και αντι-Α1

γονότυπος: ΒΒ, ΒΟ

φαινότυπος: Β

αντιγόνα στα ερυθρά: Β και Η

αντισώματα στο πλάσμα: αντι-Α κυρίως και αντι-Α1

γονότυπος: Α1Β

φαινότυπος: Α1Β

αντιγόνα στα ερυθρά: Α1 κάποια Α και Β, αμελητέα ποσότητα Η

αντισώματα στο πλάσμα: αντι Η

γονότυπος: Α2Β

φαινότυπος: Α2Β

αντιγόνα στα ερυθρά: λίγα Α2, πολυ λιγα Α, Β και μεγάλη ποσότητα Η

αντισώματα στο πλάσμα: αντι-Α1

γονότυπος: ΟΟ

φαινότυπος: 0

αντιγόνα στα ερυθρά: Η

αντισώματα στο πλάσμα: αντι Α1 και αντι-Α, αντι-Β και αντι-ΑΒ

γονότυπος: hh

φαινότυπος: Oh(Βομβάη)

αντιγόνα στα ερυθρά: κανένα

αντισώματα στο πλάσμα: όλα δηλαδή αντι-Α1, αντι-Α, αντι-Β, αντι-ΑΒ και αντι-Η

Επομένως η απάντηση είναι ότι πιθανώς ένας από τους γονείς να είναι φαινοτυπικά ομάδας Ο (αλλά γονοτυπικά ΒΒ) γιατί έχει ταυτόχρονα σε ομόζυγη μορφή το h, είναι δηλαδή ΒΒ/hh. Ο άλλος είναι γονοτυπικά ΟΟ/ΗΗ.

Υπάρχουν και άλλοι φαινότυποι που χαρακτηρίζονται από ακόμα μεγαλύτερη ελάττωση της έκφρασης των Α αντιγόνων στα ερυθρά και τις εκκρίσεις. Περιλαμβάνουν αρκετές ομάδες όπως πχ την Αχ, Α3, Αm, Αbantou, Ael και Aend και ονομάζονται ασθενείς Α φαινότυποι. Ο ασθενής Α φαινότυπος χαρακτηρίζεται από ελάττωση της έκφρασης των Α αντιγόνων στα ερυθρά και τις εκκρίσεις.

Τα ερυθρά:

και ΑΝΤΙΔΡΟΥΝ ΜΕ ΑΝΤΙ-Α ΑΝΤΙΣΩΜΑΤΑ (πρόβλημα στη μετάγγιση) δίνουν ισχυρή συγκόλληση με αντι-Η λεκτίνη συγκολλούνται ασθενώς ή καθόλου με αντι-Α και αντι-ΑΒ αντιορούς (πρόβλημα στην τυποποίηση)

Ο ορός των ατόμων αυτών μερικές φορές περιέχει αντι-Α και συχνότερα αντι-Α1 αντισώματα.

Τα άτομα με ασθενή Αχ φαινότυπο είναι γονοτυπικά Α¹Ο². Το Ο² είναι ένα σπάνιο αλλήλιο του Ο και το Α¹ ένα ασθενέστατο αλλήλιο του Α αντιγόνου που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, χωρίς να ακολουθούν τους Μεντελικούς κανόνες. Μπορεί λανθασμένα να τυποποιηθεί το άτομο στην ομάδα αίματος Ο. 'Ενας από τους δυο γονείς είναι γονοτυπικώς Α¹Ο¹. Το Ο¹ αλλήλιο είναι το επικρατές. Και αυτός ο γονιός είναι φαινοτυπικά ομάδας αίματος Ο. Ο άλλος γονιός είναι Ο¹Ο².